یادداشت/ روایتی از انتشار کتاب ۱۸۷

مقدمه
بسم الله و بذکر ولیه
بار دیگر سخنم را با یاد و نام خدا آغاز می‏ کنم که هرچه توفیق به دست می ‏آید رهین منت اوست. به مدد الهی فرصتی دست داد تا با نادیده‏ای دیگر از میان خیل ستارگان پرفروغ که گاه به واسطۀ غفلت و گاه به واسطۀ نسیان به دست فراموشی سپرده شده‏اند با شما عزیزان همراه شوم.
بنده پس از اتمام کتاب نادیده ‏ها در سال ۱۳۹۴ درصدد برآمدم تا با معرفی نادیده‏ای دیگر به راهم در این مسیر،که همانا شناخت هرچه بیشتر سرمایه ‏های این مرز و بوم برای خود و دیگران است، ادامه دهم.
در مرحلۀ اول پیدا کردن شخصیتی که خصوصیات مورد نظر بنده را داشته باشد بیش از هر چیز ذهنم را به خود مشغول کرد. این بود که به یادِ آشنایی قدیمی در بنیاد شهید و امور ایثارگران منطقۀیک تهران افتادم.پس از حضور در دفتر ایشان و گفت‏ وگو و درخواست مساعدت از او، ایشان پس از هماهنگی‏ های لازم با مسئول بایگانی بنیاد، راهنمایی کردندکه پرونده‏ های موجود از شهدا و جانبازان عزیز را مطالعه و بررسی کنم.
در ابتدا از اینکه به همین سرعت راه بر من هموار شده بود بسیار خشنود بودم، اما پس از گذشت دو تا سه ماه که همۀ هم و غم خود را به بررسی بیش از دویست پرونده گذاشته بودم، فکرش را هم نمی‏ کردم که عاقبت دست خالی برگردم. اما ناامید نشدم و به توصیۀ دوستان تصمیم گرفتم با مراجعه به موزۀ شهدای امام‏زاده علی ‏اکبرچیذر جست‏جوی خود را از سر بگیرم.
آنجا بود که تلألؤ جملات نورانی شهدا در ویترین‏ ها چشم‏ نوازی می‏کرد و هر بیننده ‏ای را متحیر و به فکر فرومی‏ برد.من هم بیش از پیش مشتاق می‏شدم تا بیشتر و بیشتر بگردم تا هم بهره ‏ای از این گلستان معطر ببرم و هم به هدف و مقصود خود دست یابم.
اما هرچه جلوتر می‌رفتم و از این ویترین ‏های شهامت و شجاعت بازدید می‏کردم، احساس می ‏کردم انتخاب فرد مورد نظرم مشکل‏ ترمی‏ شود. در نهایت نیازمفرط به کمک و مشاوره داشتم تا مرا از این دودلی و سرگشتگی رهایی دهد. دچار چه ‏کنم، چه‏ کنم شده بودم. با خودم خلوت کردم تا ببینم چرا تلاش ‏های چندماهه ‏ام در بررسی پرونده‏ ها بی ‏اثر مانده و حتی پس از بازدید از غرفه ‏های آثار و مدارک شهدا و جانبازان،که همگی اسوۀ غیرت و مردانگی‏ اند و زندگی‏شان مالامال از جذابیت است، موفق نشده‌ام فرد مورد نظرم را بیابم.
این تحیر و دل‏نگرانی چند روزی طول کشید. مأیوس شده بودم، تا اینکه سرکار خانم شهلا پناهی، محقق و نویسندۀ دفاع مقدس، با توصیۀ بنیاد شهید و امور ایثارگران با من تماس گرفت و گفت: «ظاهراً شما دنبال شخصیتی هستی که زندگی‌اش فراز و نشیب فراوان داشته باشد، لذا من آقای بیات را به شما پیشنهاد می‏کنم.» به ایشان گفتم: «من دنبال فردی هستم که نادیده باشد و کسی تا به حال به شخصیت و زندگی‌اش نپرداخته باشد. از طرفی ویژگی خاص داشته باشد، یا فعالیتی منحصربه‌فرد انجام داده باشد.» ایشان بار دیگر در جواب گفت: «آقای بیات همان نادیده‏ای است که شما دنبالش می‏گردید و من مطمئنم نظرشما را تأمین و شما را قانع خواهد کرد.»ایشان برای اینکه اطمینان قلبی‏ام بیشتر شود، به صورت فهرست‌وار به مسائلی چون دوران خاص کودکی و درگیری‏های سیاسی پدر ایشان در زمان شاه و شرکت ایشان در جنگ‏های متعدد، از هشت سال دفاع مقدس گرفته تا جنگ بوسنی و هرزگوین، و خصوصاً اهدای بخشی از ریه برای تحقیق و درمان مصدومان شیمیایی که از ویژگی‏های منحصربه‌فرد ایشان است اشاره کرد. همۀ این‏ها مرا بیش از پیش شیفته و مجذوب شخصیت ایشان کرد و تصمیم گرفتم موضوع را پیگیری کنم و آدرس و شمارۀ تماس آقای بیات را از خانم پناهی گرفتم.
پس از اینکه با دوستانم در دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری مراکز استانی مشورت کردم، هماهنگی‏های لازم را برای مصاحبۀ حضوری با آقای بیات انجام دادم و به همراه آقای زنجانی، از مسئولان دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری، راهی منزل آقای بیات شدم. پس از عبورازیک کوچه تنگ و باریک در میان کوچه‌پس ‏کوچه ‏های یکی از محله‏ های جنوب تهران، یعنی جوادیه، به خانه‌ای کمتر از پنجاه متر رسیدیم. آن خانۀ کوچک، که نبود فضای کافی، نفس کشیدن را برای ایشان سخت‏تر کرده بود، و دیدن کپسول اکسیژن در کنارش،و برخورد گرم و صمیمانۀ ایشان و پذیرایی خانوادۀ محترمش من را متعجب کرد.

پس از آشنایی اولیه، طولی نکشید که هدف و دلیل حضورمان را در خانۀ ایشان بیان کردم و ایشان در کمال خضوع و فروتنی گفت که من کاری نکرده‏ام و زندگی و سرگذشت خود را چنان ارزشمند نمی‏دانم که بخواهد به کتابت دربیاید؛چون الگوهای ما شهیدان و جانبازانی هستند که در راه و به دنبال آرمان‏هایشان بودند؛ ما انجام وظیفه کرده‏ایم. در ادامه اضافه کرد که هرچند از سال ۱۳۸۳ به این ‏طرف، همواره دغدغۀ من بوده و هست که به عناوین مختلف با زنده نگه داشتن یاد و خاطرات آن عزیزان و بازگو کردن رشادت‏ها و خاطره‏هایشان قدمی در این راه بردارم.

ما بار دیگر بر جدیت خود در این کار اصرار کردیم و ایشان هم پس از کمی فکر کردن به ما قول مساعدت داد. هرچند که در جلسۀ اول بخشی از خاطرات کودکی خود را بی هیچ غل‌وغشی برایمان بازگو کرد؛ درحالی‏که حین صحبت هر چند لحظه یک بارلازم بود که از ماسک اکسیژن استفاده کند تا قادر به ادامۀ صحبت شود. آقای بیات در همان روزِ اول با بی‏آلایشی روایتگر لحظات ناب کودکی و شیطنت‏های کودکانۀ خود بود. می‏دانستم خاطرات ایشان برگ‏هایی از زندگی یک جانباز شیمیایی را در تاریخ معاصر روشن می‏کندو متفاوت با آنچه برخی از مردم فکر می‏کنند که جانبازان در رفاه و آسایش به سر می‏برند، بی‏آنکه بدانند چه مشکلاتی در سر راهشان بوده وهست. خوشحال بودم که بالاخره خداوند به تلاش چندماهه‏ام جواب داده بود و درهمان روز این اطمینان قلبی برایم حاصل شد که آقای بیات همان شخصیتی است که من دنبالش بودم.

در مصاحبه‏ های بعدی در خلال صحبت‏ ها متوجه شدم که موضوعات دیگری نیز در زندگی ایشان وجود دارد که توجه مرا به خود جلب کرد. یکی از آن‏ها تربیت خانوادگی و موقعیت پدر ایشان بود که او را به یک شخصیت مجاهد و رزمنده مبدل کرده بود و دیگری دوران کودکی آقای بیات که در کوچۀرهنما در محلۀ جوادیه شکل گرفته بود.مورد دیگر تصویری بود که از خلق‏وخو و از زندگی مردم در خاطرات ایشان نقش بسته بود. ایشان یکی از پرجنب‏وجوش‏ترین بچه‏های محل بود که با شیطنت‏هایی که از کوچۀرهنما برایم نقل می‏کرد، مرا مشتاق کرد که به سراغ دوستان دوران کودکی‏اش بروم. وقتی این موضوع را با ایشان در میان گذاشتم، با کمال ناباوری گفت: «مگه از جونت سیر شدی؟ به محض اینکه پات برسه اونجا و از کسی سراغ من رو بگیری، کاری به خانم بودنت ندارن، بهت رحم نمی‏کنن. اول یه فصل می‏زننت، بعد می‏گن حالا با بهروزبیات چی کار داری؟» با تعجب به ایشان نگاه کردم و پیش خودم گفتم: «مگه همچین چیزی ممکنه؟» اما کمی که بیشتر به خاطراتش گوش دادم، دیدم واقعاً اینحداقل کاری است که هم‏محله‏ای‏هایش می‏توانند سرم بیاورند.

هرچه جلوتر می ‏رفتم، خاطرات آقای بیات مرا برای مصاحبه‏ های بعدی مشتاق ‏تر می‏ کرد. خاطراتی که در لابه‏لای آن، به اطلاعات و روایات ناب و زیبایی می ‏رسیدم؛ از وضعیت پدر و سختی‏ هایی که مادر متحمل شده است تا نحوۀ اعزام با دستکاری شناسنامه به خاطر صغر سنی و مقاومت تا پایان جنگ و چندین بار چشیدن طعم مجروحیت، و…

اما نقطۀ عطف خاطرات ایشان مربوط به خاطرات بعد از جنگ و سِیر درمانیِ ایشان است که در داخل و خارج از کشور اتفاق افتادهو حادثه‌ای منحصربه‌فرد به حساب می‏آید. کار بزرگی که آقای بیات برای خدمت به جانبازان شیمیایی می‏کند و راه‏اندازی انجمن حمایت از قربانیان سلاح‏های شیمیایی، تنها گوشه‏ای از سرگذشت ایشان تا به امروز بوده است.
در مسیر پرفراز و نشیب تألیف این کتاب یکی از مشکلات وضعیت جسمانی ایشان بود که باعث می‏شد به‌راحتی در دسترس نباشد و بالطبع ضبط بیش از صد ساعت مصاحبه زمان زیادی می‏طلبید تا بتوان تمامی مطالب را پوشش داد. در این مدت با افراد دیگر هم مصاحبه کردم؛ از مادر بزرگوار ایشان گرفته تا همسر ایشان وهم‏رزمانش و دوستانی که در موزۀ صلح بودند و همچنین با پزشک معالج ایشان، جناب آقای پرفسور مصطفی قانعی، که مؤید و مؤکد دیگری بر صحت روایتگری ما می‏باشند. برای مستند و گویا بودن خیلی از گفته‏ها سعی کردم در پانوشت نکات مبهم را توضیح دهم. سخنانی که عیناً از زبان راوی آورده شده مشخص کرده‏ام و تحقیقات و مصاحبات و مستنداتی را که شخصاً جمع‏آوری کرده‏ام نیز در ذیل مطلب مربوطه آورده شده است. با توجه به مصلحت و معذوریت‏ها، اسامی برخی از افراد به صورت مستعار برده شده که در پاورقی به آن‏ها اشاره شده است. جمع‏آوری مستندات و مدارک مورد نیاز و بررسی آن‏ها که اثر را به یک مستند شفاهی و قابل اتکا تبدیل کند خود چالشی زمان‌بر بودکه به مدد الهی آن را به سرانجام رساندم.

برای تدوین کتاب سعی کردم روند تاریخی به این کار بدهم و از میان حوادث و خاطره‏ها، آن‏هایی را گلچین کنم که کمتر کسی شنیده است و این حتی در مورد جنگ‏هایی که ایشان شرکت کرده نیز صدق می‏کند. مصاحبۀ کاملی پیرامون همۀ جنگ‏ها صورت گرفت، اما در مرحلۀ تدوین به خاطر مسائل امنیتی از ورود به جزئیات معذور بودم و فقط به سفر ایشان به بوسنی و هرزگوین پرداختم.

بارها کتاب را تدوین کردم. بخش‏هایی را چندین و چند بار نگارش کردم تا اینکه به این نتیجه رسیدم. در این اثر تمام همت خود را به کار گرفتم تا به زبان راوی و روایت راوی وفادار بمانم که شما عزیزان در این کتاب بهروز بیات را ببینید و بی‏واسطه، گویش و شیطنت و فعال بودن و به هر جا سرک کشیدن‏هایش را لمس کنید. به همین سبب کار من از کار بازنویسی مشکل‏تر بود، چون زبان گفتار را به نوشتاری که به گفتار وفادار است تبدیل کردم.
و سخن آخر اینکه چرا صد و هشتاد و هفت؟ چه سرّی در این عدد است که آنرا نماد و نمودی برای این‏همه حرف‏ناگفته و نادیده دانستم. درپ
اسخ باید بگویم چون این‏همه عظمت و جوانمردی وایثارگری و… در قالب الفاظ نمی‏گنجد و مخاطب تنها پس از خواندن این کتاب شاید بتواند گوشه‏ای از آنرا درک کند.
و شاید بتوان گفت صد و هشتاد و هفت تعداد مدال‏های افتخاری است که بر سینۀراوی نقش بسته است برای پایان بخشیدن به درد هزاران نفر که تا قبل از او به واسطۀ روشن نشدن علت اصلی بیماری‌شان سردرگم بودند و پس از همکاری ایشان با دانشمندانی همچون پرفسور مصطفی قانعی، بار دیگر ثابت کردند نه تنها مرد میدان‏های جنگ و مبارزه‌اندکه هر جا بتوانندقدمی بردارند، از ایثارگری و صبر در راه خدا نیز بازنمی‏نشینند. هرچند که این مدال‏ها به چشمِ دیده شاید زخمی بیش نباشند…
و شاید صد و هشتاد و هفت تعداد نفراتی است که راوی خود در مقدمه‌اش از آن‏ها یاد کرده است…
و شاید این صد و هشتاد و هفت از زخم‏هایی به گسترۀ تاریخ حکایت می‏کند؛ هر آنچه به گونه‏ای از کودکی تا کنون روح و جسم راوی را آزار داده و او تنها به خاطر خدا صبر پیشه کرده و دم برنیاورده است…
و حال که با خود فکر می‏کنم، می‏بینم صد و هشتاد و هفت تنها نمادی از کثرت است؛ کثرت جوانمردی‏ها و ازخودگذشتگی‏ها، زخم زبان‏ شنیدن و دم برنیاوردن، کثرت حوادث تلخ و شیرینی که بر او گذشته و هر روز افزون می‏شود بی‏آنکه از کسی طلبی داشته باشد زیرا که تنها با خدا معامله کرده است.
در نهایت این کتاب با همۀ پستی‏ و بلندی‏پس از پنج سال تلاش به اینجا رسید که در اختیار شما عزیزان قرار بگیرد. برای به ثمر نشستن این اثر افراد زیادی مرا یاری کردند که قدردان یکایکشان هستم.
سپاس‌گزارم از جناب آقای بهروز بیات، راوی محترم کتاب، که در تمام مدت با بزرگواری هرچه تمام‌تربا بنده همکاری کرد و همواره با گشاده‌رویی پاسخگوی سؤالات من بود. در طول پنج سال آشنایی با ایشان، شوخ‌طبعی در کلام راوی این جرئت و جسارت را به من داد که شخصی‏ترین سؤالات را در مورد زندگی خصوصی‏اش بپرسم و ایشان با جزئیات هرچه بیشتر مرا در انتقال صحیح حال‌وهوا و درک بی‏واسطۀ زندگی‌اش برای مخاطبان یاری کرد. از خانوادۀ محترم ایشان نیز سپاس‌گزارم که من را قابل دانستند و به دامن خاطرات تلخ و شیرین زندگی‏شان راه دادند.
سپاس‌گزارم از جناب آقای پرفسور مصطفی قانعی، دکتر معالج آقای بیات، که بارها و بارها به‌رغم ضیق وقت، پذیرای من بود و برای هرچه بهتر شدن این کتاب اسناد و مدارک پزشکی لازم را در اختیارم قرار داد.
سپاس‌گزارم از جناب آقای مهدی فراهانی و سرکار خانم اعظم حسینی که با رهنمودهایشان سعی در هرچه بهتر شدن این کتاب داشتند.
سپاس‌گزارم از سرکار خانم بهناز ضرابی‏زاده که همچون خواهری بزرگوار در بخش‏های ابتدایی کمک چشمگیری به بنده کرد. بارها می‏نوشتم و وقتی مورد نقد ایشان قرار می‏گرفت با اشتیاق باز دوباره می‏نوشتم. و ایشان با صبوری و مهربانی دوباره متن جدید را می‏خواند و نقد می‏کرد.
سپاس‌گزارم از جناب آقای حسین نصرالله زنجانی با وجود اینکه فقط دو، سه جلسۀ ابتدایی مصاحبه مرا همراهی کرد اما مشورت و راهنمایی‏اش تا پایان کتاب همراهم بود،
سپاس‌گزارم از جناب آقای محمد قاسمی پور، رئیس دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری مراکز استانی، که با کارشناسی دقیق و بیان نکات مهم مرا در هرچه بهتر شدن این کتابیاری کرد.
و از همۀ بزرگوارانی که در لحظه به لحظۀ تألیف این کتاب بندهرا یاری کردند کمال تشکر را دارم.
امید است جناب آقای بیات وخوانندگان محترم و در رأس همۀآن‏ها ساحت مقدس امام حسین(ع)، سالار شهیدان، که بنده ارزش معنوی این اثر را بدیشان تقدیم نموده‏ام، این اندک بضاعت را از ما بپذیرند. باشد که همگی در نزد مولایمان، امام حسین(ع)، مأجور باشیم.
لیلا امینی